Chiêu Quân

Tác giả: Cao Bá Quát 高伯适 

Dịch thơ: Đỗ Quang Liên 

昭君

漢朝莫殺毛延壽

塞上胡笳只自悲

兒女總多腸断處

古今終有貌來時

Hán triều mạc sát mao diên thọ 

Tái thượng hồ già chỉ tự bi 

Nhi nữ tổng đa trường đoạn xứ 

Cổ kim chung hữu mộc lai thì

Dịch nghĩa: 

Chiêu Quân 

Triều Hán đừng giết Mao Diên Thọ, 

Trên cửa ải, kèn rợ Hồ chỉ tự thấy bi ai; 

Nhi nữ nói chung, nhiều người lâm cảnh đau thương đứt ruột, 

Xưa nay cuối cùng có lúc bị vẽ.

Dịch thơ: 

I 

Triều Hán giết chi Mao Diên Thọ, 

Kèn Hồ cửa ải tự buồn thương; 

Đàn bà thân phận nhiều đau đớn, 

Bị vẽ, xưa nay cũng chuyện thường. 

II 

Hán giết Diên Thọ làm chi, 

Kèn Hồ biên ải tự bi lụy nhiều; 

Đàn bà lắm phận đớn đau, 

Xưa nay vẽ xấu về nhau cũng thường. 

Chú thích: 

- Chiêu Quân: Tên Vương Tường, cung nữ thời Hán Nguyên Đế (48-33 TCN), không hối lộ nên bị Mao Diên Thọ vẽ xấu, không được vời. Hồi đó vua Hung Nô xin vua Hán một cung nữ làm hoàng hậu, vua Hán đã cho Chiêu Quân, khi nàng bái biệt, vua thấy sắc đẹp tuyệt vời, nhưng không thể thay đổi, sau đó Mao Diên Thọ bị xử trảm. 

- Kèn rợ Hồ: Kèn của Hung Nô, Chiêu Quân khi tới Hung Nô mang đàn tì bà theo, gẩy khúc ai oán, kèn người Hồ cũng buồn theo. Một thời gian, vua Hung Nô mất, vua mới là con lên thay vẫn bắt nàng làm vợ. Sau này chết, mộ chôn ở Hung Nô, cỏ nơi đây đều màu trắng, riêng cỏ ở mộ Chiêu Quân vẫn xanh như ở Trung Nguyên.

Ca trù: Đại học

(Lời Hát nói Ca trù)
Tác giả: Khuyết danh 缺名
Dịch: Đỗ Quang Liên

大學

大學者大人之學也

惟大人學可以成人

在明明徳在親民

在至善爲人之入徳

知止而定靜安慮得

格致而成正修齊治平

三綱舉八條明

推其學能成其大效

此大學之爲大道

曾子能深造而著書

求之自有餘師

Đại học giả đại nhân chi học dã

Duy đại nhân học khả dĩ thành nhân 

Tại minh minh đức tại thân dân 

Tại chí thiện vi nhân chi nhập đức 

Tri chỉ nhi định tĩnh an lự đắc 

Cách trí nhi thành chính tu tề trị bình 

Tam cương cử bát điều minh 

Suy kỳ học năng thành kỳ đại hiệu 

Thử đại học chi vi đại đạo 

Tăng tử năng thâm tháo nhi trước thư 

Cầu chi tự hữu dư sư

Sách Đại Học 

Sách Đại Học, dùng cho người lớn, 

Người lớn mà học được, sớm thành nhân. 

Cốt đức sáng, cốt thân dân, 

Cốt chí thiện, làm người cho có đức. 

Biết chỉ mà định, tĩnh, an, lự, đắc, 

Cách trí rồi thành, chính, tu, tề, trị, bình. 

Ba rường đủ, tám điều rành, 

Theo mà học, sẽ mau thành hữu hiệu. 

Đó Đại Học, chính là đại đạo, 

Thày Tăng xưa thấu đáo mới làm ra. 

Tìm tòi sẽ có thày ta! 

Chú thích: 

Khổng Tử nói: 
大學之道在明明德在親民在止於至善知止而後有定定而後能安安而後能慮慮而後能得 

“Đại học chi đạo, tại minh minh đức, tại thân dân, tại chỉ ư chí thiện. Tri chỉ nhi hậu hữu định, định nhi hậu năng tĩnh, tĩnh nhi hậu năng an, an nhi hậu năng lự, lự nhi hậu năng đắc,…” 
物格而後知至知致而後意誠意誠而後心正心正而後身修身修而後家齊家齊而後國治國治而後天下平 
“…Vật cách nhi hậu tri chí. Tri chí nhi hậu ý thành. Ý thành nhi hậu tâm chính. Tâm chính nhi hậu thân tu. Thân tu nhi hậu gia tề. Gia tề nhi hậu quốc trị. Quốc trị nhi hậu thiên hạ bình,…”

 

Đề Động Hiên đàn việt giả sơn

Tác giả: Huyền Quang 玄光

題洞軒檀越假山

花木夤緣種作山

籠煙罩月落花寒

從茲念慮都無俗

贏得清風一枕安

Hoa mộc di duyên chủng tác sơn 

Lung yên trạo nguyệt lạc hoa hàn 

Tùng tư niệm lự đô vô tục 

Doanh đắc thanh phong nhất chẩm an

Dịch nghĩa: 

Đề núi non bộ của thí chủ ở Động Hiên 

Trồng hoa và cây quấn quýt làm thành núi non bộ, 

Khói toả trăng lồng, hoa rơi lạnh lẽo; 

Từ nay những mối suy nghĩ không còn vương tục luỵ, 

Giành được giấc ngủ êm đềm trước luồng gió trong mát.

Dịch thơ: 

I 

Quanh quất cây leo, núi chất chồng, 

Hoa rơi lạnh giữa khói trăng lồng; 

Từ nay niệm tục thôi vương vấn, 

Chiếc gối an nhàn trước gió trong. 

                                                  Huệ Chi 

II 

Cây leo quấn quýt thành non, 

Hoa rơi lạnh lẽo, trăng lồng khói thưa; 

Niệm trần, rày hết vương tơ, 

Trong luồng gió mát giấc mơ êm đềm. 

                                                      Đỗ Quang Liên 

Chú thích: 

Thí chủ (Đàn việt): bắt nguồn từ thuật ngữ Đà Na Bát Đê, phiên âm từ tiếng Phạn Dânapati (Đàn là Đà Na gọi tắt, nghĩa là bố thí), nghĩa là những vị thí chủ có hằng tâm, hằng sản, thường bố thí cho nhà chùa. Sau Phật giáo Trung Quốc thêm vào chữ Việt (có nghĩa vượt qua), ý nói những người bố thí có thể vượt qua được bể khổ.

Phiếm chu

Tác giả:  Huyền Quang 玄光

泛舟

小艇乘風泛渺茫

山青水綠又秋光

數聲漁笛蘆花外

月落波心江滿霜

Tiểu đĩnh thừa phong phiếm diểu mang 

Sơn thanh thuỷ lục hựu thu quang 

Sổ thanh ngư địch lô hoa ngoại 

Nguyệt lạc ba tâm giang mãn sương

Dịch nghĩa: 

Chơi thuyền 

Chiếc thuyền con lướt gió lênh đênh trên dòng sông bát ngát, 

Non xanh, nước biếc, lại thêm ánh sáng mùa thu; 

Vài tiếng sáo làng chài ngoài khóm hoa lau, 

Trăng rơi đáy sóng, mặt sông đầy sương.

Dịch thơ: 

I 

Lướt gió thuyền con ruổi tít mù, 

Non xanh nước biếc, ánh trời thu; 

Khuất lau, sáo nổi vài ba tiếng, 

Sương phủ, trăng chìm dưới sóng sâu. 

                                                      Huệ Chi 

II 

Thuyền nương theo gió mênh mang, 

Non xanh nước biếc, thu vàng chơi vơi; 

Bên lau, đôi tiếng sáo chài, 

Trăng in sóng nước, sông đầy hơi sương. 

                                                         Đỗ Quang Liên

175. Ai phù lỗ

Tác giả: Huyền Quang 玄光

哀俘虜

刳血書成欲寄音

孤飛寒雁塞雲深

幾家愁對今霄月

兩處茫然一種心

Khoá huyết thư thành dục ký âm 

Cô phi hàn nhạn tái vân thâm 

Kỷ gia sầu đối kim tiêu nguyệt 

Lưỡng xứ mang nhiên nhất chủng tâm

Dịch nghĩa: 

Thương tên giặc bị bắt 

Chích máu viết thư muốn gửi lời, 

Cánh nhạn cô đơn lạnh giá bay vào đám mây dày nơi  biên tái;

Bao nhiêu nhà buồn trông ánh trăng đêm nay?

Đôi nơi xa cách nhưng nỗi lòng thương nhớ vẫn chỉ là một.

Dịch thơ:

I 

Chích máu thành thơ mượn gửi lời,

Lẻ loi nhạn lạnh, ải mù khơi; 

Đêm nay mấy kẻ sầu trăng nhỉ? 

Xa cách, nhưng lòng chỉ một thôi. 

                                              Huệ Chi 

II 

Gửi lời, chích máu viết thư,

Mây dày biên tái, bơ vơ cánh nhàn; 

Đêm nay bao kẻ sầu trăng, 

Đôi nơi chung một nỗi lòng nhớ thương. 

                                                      Đỗ Quang Liên

Sơn vũ

Tác giả: Huyền Quang 玄光

山宇

秋風午夜拂簷牙

山宇蕭然枕綠蘿

已矣成禪心一片

蛩聲唧唧為誰多

Thu phong ngọ dạ phất thiềm nha 

Sơn vũ tiêu nhiên chẩm lục la 

Dĩ hỹ thành thiền tâm nhất phiến 

Cung thanh tức tức vị thuỳ đa

Dịch nghĩa: 

Nhà trong núi 

Đêm khuya gió thu sịch động bức rèm, 

Nhà núi đìu hiu gối vào chùm dây leo xanh biếc; 

Thôi rồi, lòng ta đã hoàn toàn yên tĩnh, 

Tiếng dế vì ai vẫn rầu rĩ mãi.

Dịch thơ: 

I 

Gió thu khuya khoắt thoảng hiên ngoài, 

Quạnh quẽ nhà non lấp ruối gai; 

Thôi đã theo Thiền lòng lặng tắt, 

Nỉ non tiếng dễ vẫn vì ai? 

                                    Huệ Chi 

II 

Gió thu khuya động trước thềm, 

Nhà trong khóm lá lặng êm giấc nồng; 

Mảnh lòng đã gửi Thiền môn, 

Vì ai tiếng dế nỉ non đêm dài. 

                                          Đỗ Quang Liên 

Trú miên

Tác giả: Huyền Quang 玄光

晝眠

祖父田園任自鋤

千青盤屈繞吾廬

木樨窗外千鳩寂

一枕清風晝夢餘

Tổ phụ điền viên nhậm tự sừ 

Thiên thanh bàn khuất nhiễu ngô lư 

Mộc tê song ngoại thiên cưu tịch 

Nhất chẩm thanh phong trú mộng dư

Dịch nghĩa: 

Ngủ ngày 

Ruộng vườn của cha ông, mặc sức tự cày cấy, 

Ngàn cây xanh quanh co, vấn vít quanh nhà ta; 

Trên cây quế ngoài cửa sổ, ngàn con chim cưu vắng tiếng, 

Một chiếc gối trong gió mát, giấc mộng ban ngày chưa tàn.

Dịch thơ: 

I 

Vườn tược cha ông mặc sức cày, 

Quanh nhà xanh nượp mấy ngàn cây; 

Ngoài song, cành quê chim cưu vắng, 

Gió mát, triền miên giấc ngủ ngày. 

                                      Kiều Thu Hoạch 

II 

Vui chăm vườn ruộng ông cha, 

Xanh tươi quấn quýt quanh nhà ngàn cây, 

Bên song gió mát giữa ngày, 

Ngàn chim im tiếng, gối đầy mộng xanh. 

                                               Đỗ Quang Liên

Mai hoa

Tác giả: Huyền Quang 玄光

梅花

欲向蒼蒼問所從

凜然孤峙雪山中

折來不爲遮青眼

願借春思慰病翁

Dục hướng thương thương vấn sở tòng 

Lẫm nhiên cô trĩ tuyết sơn trung 

Chiết lai bất vị già thanh nhãn 

Nguyện tá xuân tư ủy bệnh ông

Dịch nghĩa:

Hoa mai 

Muốn ngẩng nhìn trời xanh hỏi hoa mai từ đâu tới, 

Lẫm liệt đứng sừng sững một mình trong núi tuyết; 

Bẻ về không phải để che mắt những người tinh đời, 

Chỉ muốn mượn tứ xuân an ủi ông già ốm yếu.

Dịch thơ: 

I 

Muốn hỏi trời xanh: hoa tự đâu? 

Một mình gội tuyết chốn non sâu; 

Bẻ về, đâu muốn lừa tri kỷ, 

Chỉ mượn tinh hoa giải bệnh sầu. 

                                            Băng Thanh 

II 

Hỏi trời: đến tự nơi nao? 

Một mình trụ giữa núi cao tuyết dày; 

Chẳng vì che mắt xanh ai, 

Bẻ về an ủi tình người ốm đau. 

                                  Đỗ Quang Liên

Chú thích: 

Người tinh đời: Nguyễn Tịch đời Tấn (Trung Quốc) thấy bọn dung tục thì nhìn bằng con mắt trắng, riêng Kê Khang ông nhìn bằng mắt xanh. Về sau “người mắt xanh” là người tinh đời. 

Trong câu này có lẽ tác giả muốn nói: thưởng thức hoa mai không phải để khiến những người mắt xanh tưởng mình thanh cao, mà chỉ để an ủi tấm thân ốm yếu