Cam lộ tự

Tác giả: Trần Mạnh 陳奣

甘露寺

聳翠攢蒼入望多

溪西日影轉簷斜

隔林啼鳥尤岑寂

一徑古松初墜花

Tủng thúy toàn thương nhập vọng đa 

Khê tây nhật ảnh chuyển thiềm tà 

Cách lâm đề điểu vưu sầm tịch 

Nhất kính cổ tùng sơ trụy hoa

Dịch nghĩa:

Chùa Cam Lộ
Màu thúy vời vợi, màu xanh trập trùng tràn ngập trong tầm mắt, 

Bóng mặt trời phía Tây, dòng suối chênh chếch ngả vào mái hiên; 

Chim kêu bên kia rừng càng thêm hiu quạnh, 

Một ngõ thông già lác đác rụng hoa.

Dịch thơ: 

I 

Chất ngất màu xanh mây núi xa, 

Mặt trời bên suối chếch hiên nhà; 

Cách rừng chim gọi thêm hiu quạnh, 

Một ngõ thông già rơi rắc hoa. 

                                         Băng Thanh 

II 

Ngút tầm xanh thắm nhấp nhô, 

Khe Tây chếch bóng mái chùa tà dương, 

Tiếng chim thêm quạnh mé rừng, 

Lối mòn thông cỗi, hoa vương ít nhiều. 

                                                        Đỗ Quang Liên 

Chú thích: Chùa Cam Lộ ở huyện Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh ngày nay.

Hạnh ngộ

Tác giả: Trần Mạnh 陳奣

幸遇

平生曾蓄一張琴

埋沒塵埃歲月深

幸遇伯牙高妙手

更教山水嗣徽音

Bình sinh tằng súc nhất trương cầm

Mai một trần ai tuế nguyệt thâm

Hạnh ngộ bá nha cao diệu thủ

Cánh giao sơn thuỷ tự huy âm

Dịch nghĩa: 

May gặp 

Đời ta từng có một cây đàn, 

Chôn vùi đã lâu ngày trong bụi trần; 

May gặp được tay cao diệu của Bá Nha,

Lại khiến cho tiếng đàn nối được lời nước non.

Dịch thơ: 

I 

Đời ta từng sẵn một cây cầm, 

Cát bụi chôn vùi bao tháng năm; 

May gặp Bá Nha sành khúc điệu, 

Nối lời non nước tạ tri âm. 

                              Băng Thanh

II  

Nơi ta từng có cây cầm, 

Bụi trần phủ lấp tháng năm nhạt nhòa; 

Tay cầm may gặp Bá Nha, 

Nước non lại nối điệu ca thuở nào… 

                                                  Đỗ Quang Liên 

Chú thích: 

- Bài này vua Trần Minh Tông đọc cho sư Phổ Tuệ nghe, tỏ bày lòng mộ Phật bấy lâu mà chưa gặp được bậc cao tăng. Phổ Tuệ tức Pháp Loa, vị tổ thứ 2 phái Trúc Lâm. 

- Bá Nha, người đánh đàn hay. Chung Tử Kỳ, người thời Chiến Quốc, rất sành âm luật, là bạn tri kỷ của Bá Nha. Nghe Bá Nha đánh đàn, ông biết trong lòng Bá Nha đang nghĩ đến non cao hay nước chảy. Sau khi Tử Kỳ chết, Bá Nha bỏ đàn không gảy nữa, cho là không còn ai là tri kỷ, tri âm.

Mai hoa

Tác giả: Huyền Quang 玄光

梅花

欲向蒼蒼問所從

凜然孤峙雪山中

折來不爲遮青眼

願借春思慰病翁

Dục hướng thương thương vấn sở tòng 

Lẫm nhiên cô trĩ tuyết sơn trung 

Chiết lai bất vị già thanh nhãn 

Nguyện tá xuân tư ủy bệnh ông

Dịch nghĩa:

Hoa mai 

Muốn ngẩng nhìn trời xanh hỏi hoa mai từ đâu tới, 

Lẫm liệt đứng sừng sững một mình trong núi tuyết; 

Bẻ về không phải để che mắt những người tinh đời, 

Chỉ muốn mượn tứ xuân an ủi ông già ốm yếu.

Dịch thơ: 

I 

Muốn hỏi trời xanh: hoa tự đâu? 

Một mình gội tuyết chốn non sâu; 

Bẻ về, đâu muốn lừa tri kỷ, 

Chỉ mượn tinh hoa giải bệnh sầu. 

                                            Băng Thanh 

II 

Hỏi trời: đến tự nơi nao? 

Một mình trụ giữa núi cao tuyết dày; 

Chẳng vì che mắt xanh ai, 

Bẻ về an ủi tình người ốm đau. 

                                  Đỗ Quang Liên

Chú thích: 

Người tinh đời: Nguyễn Tịch đời Tấn (Trung Quốc) thấy bọn dung tục thì nhìn bằng con mắt trắng, riêng Kê Khang ông nhìn bằng mắt xanh. Về sau “người mắt xanh” là người tinh đời. 

Trong câu này có lẽ tác giả muốn nói: thưởng thức hoa mai không phải để khiến những người mắt xanh tưởng mình thanh cao, mà chỉ để an ủi tấm thân ốm yếu

Nhập tục luyến thanh sơn

Tác giả: Đồng Kiên Cương (Pháp Loa thiền sư, 1284-1330) 同堅剛

入俗戀青山

山瘦窮秋水

巉礹落照中 

昂頭看不盡

來路又重重

Sơn sấu cùng thu thuỷ 

Sàm nham lạc chiếu trung 

Ngang đầu khan bất tận 

Lai lộ hựu trùng trùng

Dịch nghĩa: 

Vào cõi tục tiếc non xanh 

Rặng núi gầy mảnh in bóng xuống đáy nước mùa thu, 

Đỉnh núi chót vót dưới ánh mặt trời; 

Ngẩng đầu lên nhìn thấy không cùng, 

Con đường đi tới lại càng lắm ngả?

Dịch thơ: 

I

Dòng thu in bóng núi, 

Chót vót dưới chiều tà; 

Ngước mắt nhìn vời vợi, 

Đường vào chập trùng xa. 

Băng Thanh 

II 

Nước thu in bóng núi gày, 

Non cao nhòa giữa nắng ngày mông lung; 

Ngẩng đầu nhìn thấy không cùng, 

Con đường đang tới chập trùng lối đi. 

                                                Đỗ Quang Liên

Chú thích: 

Kiên Cương người hương Cửu La, huyện Chí Linh, châu Nam Sách, lộ Lạng Giang. Năm 1304, được vua Trần Nhân Tông thu nhận và đặt tên là Thiện Lai, đến năm 1308 được đổi là Pháp Loa, trở thành tổ thứ hai dòng Thiền Trúc Lâm. Ông khai sáng nhiều danh thắng như viện Quỳnh Lâm, chùa Thanh Mai,… Ông được mời giảng các Kinh Hoa Nghiêm, Viên Giác, Tuyết đậu ngữ lục, Đại Tuệ ngữ lục, Thượng Sỹ ngữ lục (của Trần Tung), Thiền Âm thiết chủy ngữ lục (của Trần Nhân Tông). Vua Trần Anh Tông tặng ông tên Phổ Tuệ tôn giả và tự xưng đệ tử. Ông còn san dịch, biên tập, in aán nhiều kinh sách như Thạch Thất vọng ngữ (của Trần Nhân Tông), viết chú sớ cho nhiều bộ kinh như Kinh Kim Cương trường Đà La Ni khoa chú, Niết Bàn đại kinh khoa sớ. Soạn sách hướng dẫn tu hành như Phật sự khoa văn, Độ môn trợ thành tập.

Vũ Lâm thu vãn

Tác giả: Trần Nhân Tông 陳仁宗

武林秋晚

畫橋倒影蘸溪橫

一抹斜陽水外明

寂寂千山紅葉落

湿雲如梦逺鐘聲

Hoạ kiều đảo ảnh trám khê hoành 

Nhất mạt tà dương thuỷ ngoại minh 

Tịch tịch thiên sơn hồng diệp lạc 

Thấp vân như mộng viễn chung thanh

Dịch nghĩa: 

Chiều thu ở Vũ Lâm 

Chiếc cầu chạm vẽ đảo bóng vắt ngang dòng suối, 

Một vệt nắng chiều rực sáng bên ngoài ngấn nước; 

Nghìn núi lặng tờ, lá đỏ rơi, 

Mây ướt giăng như mộng, tiếng chuông xa vẳng.

Dịch thơ: 

I 

Lòng khe in ngược bóng cầu hoa, 

Hắt sáng bờ khe, vệt nắng tà;

Lặng lẽ nghìn non rơi lá đỏ, 

Mây giăng như mộng, tiếng chuông xa. 

                                                    Băng Thanh 

II 

Bóng cầu dòng suối vắt ngang, 

Ánh chiều một vệt ngoài làn nước trong; 

Ngàn non tĩnh – lá rụng hồng, 

Mây vờn như mộng, xa buông chuông chùa. 

                                                            Đỗ Quang Liên

Soir d’automne à Vũ Lâm 

L’image renverseé du pont enjambant les bords du ruisseau, 

Une trâineé solaire du soir éclaire au dehors de l’eau; 

Les mille monts silencieux sont doreés de feuilles tombées, 

Les humides nuages sont comme en rêve une cloche tinte éloigneé. 

Traduit par Đỗ Quang Liên 

Chú thích: 

Vũ Lâm: Việt âm thi tập chú là tên động. Theo Đại Việt sử ký toàn thư thì động này ở xã Vũ Lâm, nay thuộc huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình. 

Câu cuối có sách ghi: Thấp vân hòa mộng (hoặc Lộ 露) tống chung thanh (湿雲和梦送鐘聲)

Chí tâm hồi hướng

Tác giả Trần Cảnh 陳煚 

志心迴向

我等回心歸聖眾

慇懃頭地禮慈尊

願將功德及群生

憑此勝因成正覺

Ngã đẳng hồi tâm quy thánh chúng 

Ân cần đầu địa lễ từ tôn 

Nguyện tương công đức cập quần sinh 

Bằng thử thắng nhân thành chính giác

Dịch nghĩa: 

Dốc lòng hồi hướng 

Chúng tôi hồi tâm quay về với các thánh, 

Rập đầu khẩn khoản kính lễ đức Từ Tôn; 

Mong đem công đức đến với chúng sinh, 

Nhờ nhân tốt này mà trở thánh Chính giác.

Dịch thơ: 

I 

Chúng tôi dốc chí theo chư Phật, 

Kính lễ Từ Tôn hết tấc thành; 

Công đức muôn loài nguyền tưới khắp, 

Tu nên Chính Giác dựa nhân lành. 

                            Đỗ Văn Hỷ - Băng Thanh 

II 

Quay về chư Phật – dốc lòng, 

Rập đầu cầu khấn Từ Tôn độ trì; 

Đem công đức đến muôn loài, 

Tu nên chính giác, dựa nay nhân lành. 

                                                      Đỗ Quang Liên 

Chú thích: 
Từ Tôn: Từ bi, cao cả, tức là Phật. 
Chính giác: sự giác ngộ hoàn toàn, hiểu hết được tất cả, do vậy, Chính Giác cũng là một hiệu của Phật Thích Ca, cũng gọi là Chính Biến Giác, nguyên tiếng Phạn.

Chí tâm tùy hỷ

Tác giả Trần Cảnh 陳煚 

志心隨喜

我今隨佛生歡喜

昏曉虔誠禮懴因

十地階棲願早登

菩提眞心無退轉

Ngã kim tùy Phật sinh hoan hỉ 

Hôn hiểu kiền thành lễ sám nhân 

Thập địa giai thê nguyện tảo đăng 

Bồ đề chân tâm vô thoái chuyển

Dịch nghĩa: 

Dốc lòng tùy hỷ 

Ta nay theo Phật sinh lòng vui mừng, 

Sớm hôm thành kính sám hối nguyên nhân của lỗi lầm; 

Mong sớm được lên thang Thập địa, 

Không xa rời chân tâm Bồ đề.

Dịch thơ: 

I

Ta nay theo Phật lòng hoan hỷ, 

Thành kính hôm mai sửa lỗi lầm; 

Mong sớm được lên thang Thập địa, 

Dốc lòng gìn giữ lấy chân tâm. 

                                            Băng Thanh 

II 

Từ nay theo Phật, lòng mừng, 

Sớm hôm sám hối lỗi lầm căn nguyên; 

Thang Thập địa sớm được lên, 

Dốc lòng gìn giữ chân tâm Bồ đề. 

                                                    Đỗ Quang Liên

Chú thích: 

Thập địa có hai cách định nghĩa: 

Theo Trí độ luận là: căn tuệ, tịnh địa, bất nhẫn, kiến địa, bạc địa, ly dục, dĩ biện, chi Phật, Bồ tát, Phật địa. Theo Kinh hoa nghiêm là: hoan hỷ, ly cấu, phát quang, diệm tuệ, cực nan thắng, hiện tiền, viễn hành, bất động, phổ tuệ, pháp vân.

Tượng trưng cho những nơi tốt đẹp của đất Phật.

Hiến hoa kệ

Tác giả Trần Cảnh 陳煚

献花偈

心地開時誇爛熳

諸天雨處讓芬芳

枝枝朵朵向佛前

億刧業風吹不落

Tâm địa khai thời khoa lạn mạn

Chư thiên vũ xứ nhượng phân phương

Chi chi đóa đóa hướng Phật tiền

Ức kiếp nghiệp phong xuy bất lạc

Dịch nghĩa: 

Kệ dâng hoa 

Đất tâm rộng mở, màu sắc tươi rực rỡ, 

Mọi nơi được tưới mưa trời đều phải nhường hương thơm ngào ngạt; 

Cành cành, đóa đóa đem dâng trước Phật, 

Gió nghiệp muôn kiếp thổi cũng không rụng.

Dịch thơ: 

I 

Đất tâm hoa nở sắc khoe tươi, 

Thơm ngát ngàn hoa khắp cõi trời; 

Muôn đóa đem dâng trên điện Phật, 

Nghìn thu gió nghiệp chẳng làm rơi. 

Băng Thanh 

II 

Hoa lòng rực rỡ màu tươi, 

Mưa nhuần cũng nhượng một trời ngát hương; 

Từng cành, từng đóa hiến dâng, 

Muôn kiếp gió nghiệp dù rung chẳng rời. 

                                                        Đỗ Quang Liên

 

Chú thích: 
Gió nghiệp: nghiệp đây là ác nghiệp. Tác giả ví ác nghiệp như gió thổi khắp nơi và không ngừng.

Hiến hương kệ

Tác giả Trần Cảnh 陳煚

献香偈

沉水禪林香馥郁

旃檀慧苑舊栽培

戒刀削就聳山形

熱向心爐長供養

Trầm thủy thiền lâm hương phúc úc 

Chiên đàn tuệ uyển cựu tài bối 

Giới đao tước tựu tủng sơn hình 

Nhiệt hướng tâm lô trường cung dưỡng

Dịch nghĩa: 

Kệ dâng hương 

Hương trầm thủy ngạt ngào ở rừng Thiền, 

Hương chiên đàn vun trồng đã lâu ở vườn tuệ; 

Dao giới vót thành hình núi cao chót vót, 

Đốt lò hương lòng xin mãi mãi cúng dàng.

Dịch thơ: 

I

Trầm thủy, rừng thiền hương sực nức, 

Chiên đàn, vườn tuệ, đã vun trồng; 

Dao từ bi vót hình non thẳm, 

Nguyện đốt lò tâm mãi cúng dàng. 

                                                Băng Thanh 

II

Rừng Thiền hương tỏa ngát thơm, 

Vườn tuệ hương đã vun trồng từ lâu; 

Dao từ tựa đỉnh núi cao, 

Hương lòng nồng cháy cúi đầu kính dâng. 

                                                      Đỗ Quang Liên

Chú thích: 

Chiên đàn: tên một loại gỗ thơm, phiên âm tiếng Phạn là Chiên đàn na. Theo “Tây dương tạp trở” thì loại cây này có bốn thứ hương, rễ là hương chiên đàn; Đốt là hương trầm; Hoa là hương kê thiệt; Nhựa là hương huân lục. 

Theo “Bản thảo cương mục” của Lý Thời Trân thì nói hương này có 3 loại là: bạch đàn, hoàng đàn và tử đàn.

Trầm thủy cũng là một loại chiên đàn quý.