Chiếu thân

Tác giả: Trần Tung 陳嵩
照身
焦頭爛額被金袍
五七年間是廠糟
縱也超群兼拔萃
一回放下一回高

Tiêu đầu lạn ngạch bị kim bào 

Ngũ thất niên gian thị xưởng tao 

Túng dã siêu quần kiêm bạt tụy 

Nhất hồi phóng hạ nhất hồi cao

Dịch nghĩa: 

Soi mình 

Cháy đầu bỏng trán, thì được mặc áo bào vàng, 

Còn mình năm bảy năm nay vẫn ở nơi xay giã; 

Nếu là bậc siêu quần xuất chúng, 

Thì cứ mỗi lần hạ xuống lại một lần lên cao.

Dịch thơ: 

I 

Cháy đầu bỏng trán mặc kim bào, 

Xay giã bao năm ai biết nào; 

Nếu thực siêu quần và xuất chúng, 

Mỗi lần hạ xuống một lần cao. 

                                         Đỗ Văn Hỷ 

II 

Cháy đầu bỏng trán được sang, 

Bao năm xay giã tu hành hơn chi; 

Đã là xuất chúng thế thì, 

Mỗi kỳ hạ xuống, một kỳ lên cao. 

                                       Đỗ Quang Liên

Chú thích: 

- Cháy đầu bỏng trán: Hoắc Quang truyện ghi: Người góp ý sửa ống khói, rời củi không nghe. Khi bếp cháy, những người chữa cháy được mời ăn tiệc, người góp ý trước thì không đả động tới. 

- Xưởng tao: (đúng phải là Tao xưởng) nơi xay thóc giã gạo của nhà chùa, ý nói tu hành.

Giao hành

Tác giả: Phạm Đình Hổ 范廷琥

郊行

早起獨行行

倦倚荔枝下

隔岸鳥一声

江山光如畫

Tảo khởi độc hành hành 

Quyện ỷ lệ chi hạ 

Cách ngạn điểu nhất thanh 

Giang sơn quang như họa

Dịch nghĩa: Kim Anh

Đi chơi 

Sớm dậy một mình thủng thẳng đi 

Đi mệt ngồi tựa dưới gốc vải 

Bên kia bờ sông một tiếng chim kêu 

Non sông sáng rực như bức vẽ.

Dịch thơ:Đỗ Quang Liên

I 

Sớm dậy đi một mình,

Mệt ngồi dưới gốc vải;

Bên bờ một tiếng chim,

Non sông sáng như vẽ.

              

II 

Sáng sớm dậy một mình đi mải 

Đi mệt rồi gốc vải ngồi chơi 

Bên sông một tiếng chim rơi 

Non sông sáng rực đất trời như tranh

                                          

Lưu biệt

Tác giả: Phạm Đình Hổ 范廷琥
留別
揮毫謝知己
束装賦歸田
同石不云宇 
無成三十年

Huy hào tạ tri kỉ 

Thúc trang phú quy điền 

Đồng thạch bất vân vũ 

Vô thành tam thập niên

Dịch nghĩa: 

Lưu biệt

Nguyên dẫn: Tháng tám năm Mậu Ngọ (1788) đến nhà học Khánh Vân(*), lưu biệt các bạn trong kinh.

Múa bút tạ tri kỉ, 

Gói hành trang ngâm bài phú “Quy điền”; 

Giống như đá, chẳng nói đến mái nhà, 

Suốt ba mươi năm không thành đạt.

Dịch thơ: 

I 

Múa bút ta tạ người tri kỉ 

Ba mươi năm lại trở về làng 

“Quy điền” phú ấy ngâm vang 

Dãi dầu như đá chẳng màng chở che. 

                                                Kim Anh

II 

Múa bút tạ tri âm, 

Gói đồ ngâm “về vườn”; 

Chẳng cần nhà, như đá, 

Không gì, ba mươi năm. 

                       Đỗ Quang Liên

III 

Múa bút từ tạ tri âm, 

Gói đồ, ngâm khúc “về vườn” thảnh thơi; 

Chẳng cần nhà, giống đá trời, 

Ba mươi năm ấy vẫn người trắng tay. 

                                                    Đỗ Quang Liên 

Chú thích: 

*Khánh Vân: Nay là làng Khánh Vân, xã Khánh Hà, huyện Thường Tín tỉnh Hà Tây cũ.

95. Ngẫu tác

Tác giả: Trần Tung 陳嵩 

偶作

夢起還須仔細看

投機觸目莫瞞肝

縱饒五眼通明在

未免呼鐘壅作看

Mộng khởi hoàn tu tử tế khan 

Đầu cơ xúc mục mạc man can 

Túng nhiêu ngũ nhãn thông minh tại 

Vị miễn hô chung úng tác khan

Dịch nghĩa: 

Chợt hứng làm thơ 

Tan giấc mơ trở dậy cần xem lại cẩn thận, 

Phải hợp thời đúng lúc chứ đừng lờ mờ; 

Dù rằng năm mắt sáng suốt đấy, 

Nhưng chưa khỏi gọi cái chuông là vò đựng rượu.

Dịch thơ: 

I 

Mơ dậy còn nên xét rõ rành, 

Hợp thời đúng lúc cốt tinh anh; 

Mặc cho năm mắt thông minh đấy, 

Không khỏi nhìn chuông hoá hũ sành. 

                                                Đỗ Văn Hỷ 

II 

Tan mơ cần xét rõ rành, 

Hợp thời đúng lúc chớ đành lơ mơ; 

Thông minh năm mắt có thừa, 

Coi chừng chuông bảo là vò cũng nên. 

                                             Đỗ Quang Liên

Chú thích: 

Năm mắt (The five kinds of vision): chỉ năm cấp độ thị giác của loài người:

1. Nhục nhãn (Human eye): mắt thịt của chúng sinh; 

2. Thiên nhãn (Deva eye): mắt người cõi trời; 

3. Tuệ nhãn (The eye of Wisdom): mắt những người đã tu tới bậc Thanh Văn, Duyên Giác; 

4. Pháp nhãn (The eye of Dharma): mắt người đã tu tới Bồ Tát; 

5. Phật nhãn (Buddha Vision): mắt người đã tu thành Phật.

Đề tinh xá

Tác giả: Trần Tung 陳嵩

題精舍

踏著關頭未剎那

縱橫放筆札伽陀

年年筆嘴無端甚

三界如來不奈何

Đạp trước quan đầu vị sát na 

Tung hoành phóng bút trát già đà 

Niên niên bút chuỷ vô đoan thậm 

Tam giới Như Lai bất nại hà

Dịch nghĩa: 

Đề tinh xá 

Dẫm chân tới đầu cổng chưa được giây lát, 

Buông lời dọc ngang viết nên bài kệ; 

Năm gần đây ngòi bút bỗng trở nên hờ hững, 

Như Lai ở ba giới cũng chả biết làm thế nào.

Dịch thơ: 

I 

Bước tới cổng chùa chửa phút giây, 

Dọc ngang lời kệ viết xong ngay; 

Gần đây ngòi bút thờ ơ quá, 

Tam giới Như Lai cũng khó hay. 

                                         Đỗ Văn Hỷ 

II 

Tới cổng chưa được phút giây, 

Buông lời ngang dọc viết bài kệ ngay; 

Hững hờ ngòi bút gần đây, 

Như Lai tam giới chẳng hay thế nào? 

                                             Đỗ Quang Liên

Chú thích: 

Tinh xá, cũng như Phật xá tức là nhà chùa. 

Giây lát: dịch chữ sát-na (tiếng Phạn là Ksna) nghĩa là một khoảng thời gian thoáng qua mau lẹ vô cùng. 

Như Lai ở ba giới: Như Lai tức là Phật Thế Tôn, một trong 10 danh hiệu của Phật. 

Ba giới: ba cõi, một thuật ngữ của đạo Phật, chỉ nơi ở của chúng sinh chưa hoàn toàn siêu thoát. Đó là 

- Dục giới: thế giới của chúng sinh còn phải ăn uống và nhiều ham muốn; 

- Sắc giới: thế giới của các tiên, không còn ham muốn, ăn uống nhưng còn hình thể; 

- Vô sắc giới: thế giới các tiên không còn hình thể, chỉ còn tâm thức.

Phóng ngưu

Tác giả: Trần Tung 陳嵩

放牛

偶向溈山得弟鄰

荒蕪甘作牧牛人

國王德澤寬如海

隨分些些水草春

Ngẫu hướng Quy Sơn đắc đệ lân 

Hoang vu cam tác mục ngưu nhân 

Quốc vương đức trạch khoan như hải 

Tuỳ phận ta ta thuỷ thảo xuân

Dịch nghĩa: 

Thả trâu 

Tình cờ hướng về làng xóm của Quy Sơn mà tìm được mái nhà, 

Cam làm người chăn trâu trong chốn hoang vu; 

Ơn đức quốc vương rộng như bể, 

Nhưng xin cứ tuỳ phận với chút ít cỏ nước mùa xuân.

Dịch thơ: 

I

Quy Sơn xóm nọ bỗng quay sang, 

Cam nhận chăn trâu chốn nội hoang; 

Ơn đức quốc vương như biển cả, 

Riêng vui cỏ suối với hoa ngàn. 

                                        Đỗ Văn Hỷ 

II

Quay về làng xóm Quy Sơn, 

Chăn trâu trong chốn đồng hoang tháng ngày; 

Quốc vương ân đức cao dày, 

Xin vui với nước, với cây ít nhiều.

                                                          Đỗ Quang Liên

Chú thích: 

Chăn trâu: sách Truyền đăng lục chép Hòa thượng Đại An nói rằng: “An này ở Quy Sơn đã 30 năm, một hôm thấy con trâu thiến chạy vào vào bụi cỏ, dắt nó về nuôi, hễ nó ăn lúa thì ta quất, lâu dần nó chịu nghe ta. Đến nay thành con trâu trắng toát như sương, thường ở ngay trước mặt, đuổi cũng không đi”. Tác giả mượn điển này để nói tâm sự của mình.

Tâm vương

Tác giả: Trần Tung 陳嵩

心王

心王無相亦無形

眼自驪珠也不明

欲識這般真面目

呵呵日午打三更

Tâm vương vô tướng diệc vô hình 

Nhãn tự ly châu dã bất minh 

Dục thức giá ban chân diện mục 

Ha ha nhật ngọ đả tam canh

Dịch nghĩa: 

Vua tâm 

Vua tâm không tướng cũng không hình, 

Dù mắt sáng như hạt châu dưới cằm con rồng cũng không thấy được; 

Muốn biết được "khuôn mặt thực" của nó, 

A ha! Giữa trưa cứ ngủ thẳng tới canh ba.

Dịch thơ: 

I 

Không hình, không tướng "chúa tâm" ta, 

Mắt dẫu ly châu đố nhận ra; 

Muốn biết đâu là "khuôn mặt thực", 

Giữa trưa ngủ tít đến canh ba. 

                                                Huệ Chi 

II 

“Chúa tâm” không tướng không hình, 

Mắt như ngọc sáng chẳng hình dung ra; 

"Khuôn mặt thực" muốn nhận ra, 

Giữa trưa ngủ đến canh ba một lèo. 

                                                Đỗ Quang Liên 

Chú thích: Tâm là chúa tể của cảm giác, tình ý, bao gồm tám thức (The eight kinds of consciousness) gọi là Bát thức tâm vương: 
1. Nhãn thức (Eye consciousness)
2. Nhĩ thức (Ear consciousness)
3. Tị thức (Nose consciousness)
4. Thiệt thức (Tongue consciousness)
5. Thân thức (Body consciousness)
6. Ý thức (Mental consciousness)
7. Mạt na thức (Subconscious-mind): cầm bắt lấy chỗ thấy, biết 
8. A lại da thức (Foundation consciousness): tâm thức gồm thâu tất cả các thức trên.

Lưu biệt thi

Tác giả: Nguyên sứ Hoàng Thường 元使黄裳

留別詩 

江岸梅花正白

船頭細雨斜飛

行客三冬北去

將君一棹南歸

Giang ngạn mai hoa chính bạch 

Thuyền đầu tế vũ tà phi 

Hành khách tam đông Bắc khứ 

Tướng quân nhất trạo Nam quy

Dịch nghĩa:
Thơ lưu biệt 
Trên bờ sông hoa mai đang nở trắng,
Trước đầu thuyền mưa nhỏ chênh chếch bay;
Giữa ba đông khách đi về Bắc,
Một mái chèo Tướng quân trở lại Nam.

Dịch thơ: Đỗ Quang Liên

I

Trên bến, hoa mai đua trắng, 

Đầu thuyền, mưa bụi tạt ngang; 

Hành khách ba người về Bắc, 

Tướng quân một mái quay Nam. 

II 

Bên bờ trắng xóa hoa mai, 

Xiên xiên mưa bụi bay bay đầu thuyền; 

Khách về đất Bắc ngoái nhìn, 

Tướng quân với một con thuyền về Nam.

Nghi vấn:

Sách Nam Ông mộng lục 南翁夢錄 của Hồ Nguyên Trừng do Ưu Đàm, La Sơn soạn dịch, chú giải. Nguyễn Đăng Na giới thiệu, nhà xuất bản Hà Nội 1999 ghi: Mạc Ký đã làm bài thơ Lưu biệt trên. Quyển Thơ văn Lý Trần tập II, chủ biên Nguyễn Huệ Chi, Ủy ban Khoa học xã hội Việt Nam, Viện Văn học, nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội năm 1988 ghi ở trang 719 cũng như vậy (chỉ khác chữ 冬 (Đông) thành 名 (Danh) và chú thích: Đầu đề 送使吟 (Tống sứ ngâm) do người soạn thêm, và rút từ sách Nam Ông mộng lục.

Hai quyển sách trên dịch đều nhầm vì bản chữ Hán không có dấu chấm, phẩy, từ đoạn 裳其歡之。至界，上留別詩云 người phiên dịch đã thêm dấu Chấm sau chữ 歡之 và viết hoa chữ 至 và dịch là: “Khi tới biên giới, Mạc Ký đã làm bài thơ Lưu biệt như sau” (Người được tặng thơ hóa thành người làm thơ tặng)

Có một điều rất lạ là Thơ văn Lý Trần tập III, NXB Khoa học xã hội 1978 (trước tập II 10 năm), ở trang 738, tác giả Tuấn Nghi dịch bài "Quý khách tương hoan" vẫn chấm câu như thế, và dịch thì ghi: “”Đến biên giới, có thơ lưu biệt rằng”

Tôi, Đỗ Quang Liên, người đã dịch trên 1000 bài thơ Tứ tuyệt ra lục bát, xin chữa lại là:

“Thường rất vui thích, đến biên giới, Thường làm thơ lưu biệt rằng”

Tôi đặt đầu đề là Lưu biệt thi và tác giả là Nguyên sứ Hoàng Thường.

Lớp mới cho những người bắt đầu học chữ Hán Nôm

Xin thông báo:

Bắt đầu từ ngày thứ Bảy tuần tới,  27/07/2013, Tổ Hán Nôm Lạc Đạo sẽ mở lớp Hán Việt mới cho những người bắt đầu học chữ Hán Nôm. 

Thời gian học từ 08 giờ đến 10 giờ, sáng thứ Bảy hàng tuần.
 Địa điểm: 
Tổ Hán Nôm Lạc Đạo, nhà số 7, ngõ 60, Phố Nhân Hòa, Phường Nhân Chính, Quận Thanh Xuân, Thành phố Hà Nội.

Lớp không thu học phí.

Học viên đăng ký tham gia cần chuẩn bị 01 ảnh (dạng ảnh thẻ) cỡ 4x6

Liên hệ: hannomlacdao@gmail.com   

Xin mời Quý vị yêu thích chữ Hán Nôm tham gia! 

Trân trọng,

TỔ HÁN NÔM LẠC ĐẠO

90. Chí đạo vô nan

Tác giả: Trần Tung 陳嵩

至道無難

至道無難莫道難

回頭轉腦覺瞞肝

將心卻向求心漸

大似粘魚上竹竿

Chí đạo vô nan mạc đạo nan 

Hồi đầu chuyển não giác man can 

Tương tâm khước hướng cầu tâm tiệm 

Đại tự niêm ngư thướng trúc can

Dịch nghĩa: 

Đạo lớn không khó 

Đạo lớn không khó đừng nói khó, 

Quay đầu, động não, cảm thấy mờ mịt; 

Nếu lại đem lòng mình hướng vào tim ma quỷ ở trong lòng, 

Thì có khác gì con cá măng nhảy lên ngọn trúc.

Dịch thơ: 

I 

Đạo lớn khó gì đừng nói khó, 

Bần thần vặn óc với quay đầu; 

Tâm kia, lại muốn tìm ra quỷ, 

Cá vọt cành tre, có khác đâu. 

                                      Huệ Chi 

II 

Đạo lớn đâu có khó gì, 

Quay đầu, vặn óc, thấy chi mịt mờ; 

Muốn tìm quỷ giữa tâm ta, 

Cá măng mà vượt ngọn tre, khác nào!

Chú thích: 

Tâm tiệm: ma quỷ ở trong lòng, cách nói hình ảnh chỉ sự câu chấp trong ý tưởng người tu hành, coi mọi hiện tượng là có và thân mình là có, chính là một sự câu chấp. 

Cá măng nhảy lên ngọn trúc: khi Mai Thánh Du phụng chiếu tu chính Đường thư, người vợ nói: tôi xem bước đường làm quan của ông chỉ như cá măng nhảy lên ngọn trúc rồi lại rơi xuống nước mà thôi.

Giản để tùng

Tác giả: Tuệ trung thượng sĩ 慧中上士

澗底松

最愛青松種幾年

休嗟地勢所居偏

棟樑未用人休怪

野草閒花滿目前

Tối ái thanh tùng chủng kỷ niên 

Hưu ta địa thế sở cư thiên 

Ðống lương vị dụng nhân hưu quái 

Dã thảo nhàn hoa mãn mục tiền

Dịch nghĩa: 

Cây thông dưới khe 

Rất yêu cây thông xanh trồng mấy năm nay, 

Đừng thở than ở vào địa thế hiu quạnh; 

Tài rường cột chưa được dùng, người đời chớ lấy làm lạ, 

Nơi đây cỏ nội hoa nhàn đầy cả trước mắt.

Dịch thơ: 

I 

Mấy năm yêu dấu gốc tùng xanh, 

Đừng thở than rằng đất vắng tanh; 

Rường cột chưa dùng, người chớ lạ, 

Hoa nhàn, cỏ nội khắp chung quanh. 

                                  Đào Phương Bình 

II 

Thông xanh trồng đã lâu năm, 

Chẳng tham thế đất ở vùng dưới sâu; 

Chưa dùng rường cột, ngại đâu, 

Hoa rừng, cỏ nội tươi màu chung quanh. 

                                             Đỗ Quang Liên 

Chú thích:  

Điển cố: Lương đống tức Rường cột, thường được dùng theo nghĩa: kẻ sỹ có tài năng lớn, làm chỗ dựa cho triều đình.

Xuất trần

Tác giả: Tuệ trung thượng sĩ 慧中上士

出塵

曾為物慾役勞軀

擺落塵囂世外遊

撒手那邊超佛祖

一回抖擻一回休

Tằng vi vật dục dịch lao khu 

Bãi lạc trần hiêu thế ngoại du

Tán thủ ná biên siêu Phật tổ 

Nhất hồi đẩu tẩu nhất hồi hưu

Dịch nghĩa: 

Ra khỏi bụi trần 

Từng bị vật dục sai khiến làm mệt cái thân, 

Thoát khỏi bụi trần ồn ào mà rong chơi ngoài cõi thế; 

Buông tay sang bên kia, vượt qua Phật tổ, 

Mỗi lần gột rửa là mỗi lần nghỉ ngơi.

Dịch thơ: 

I 

Vật dục hành cho xác mệt nhoài, 

Ruổi rong thoát quách chốn trần ai; 

Buông tay sang đấy, ta siêu Phật, 

Gột rửa bao hồi, bấy nghỉ ngơi.   

                                               Huệ Chi 

II 

Vật dục hành xác mệt nhoài, 

Rong chơi, thoát quách trần ai bụi lầm; 

Tay buông, siêu Phật, niệm thần, 

Một lần gột rửa, một lần an vui 

                                      Đỗ Quang Liên 

Chú thích: 

Gột rửa: dịch ý chữ Đẩu tẩu, là thuật ngữ tiếng Phạn được phiên âm, cũng phiên âm là Đầu đà, có nghĩa là gột rửa sạch phiền não trong lòng. Đây là một thể thức tu hành gồm 13 khoản, chia ra mỗi năm 2 kỳ, từ 15/1 đến 15/3 và 15/8 đến 15/10 âm lịch.