Xuân hiểu

Tác giả:  Trần Nhân Tông 陳仁宗

春曉

睡起啟窗扉

不知春已歸

一雙白蝴蝶

拍拍趁花飛

Thụy khởi khải song phi 

Bất tri xuân dĩ quy 

Nhất song bạch hồ điệp 

Phách phách sấn hoa phi

Dịch nghĩa: 

Buổi sớm mùa xuân 

Ngủ dậy mở cánh cửa sổ, 

Không ngờ mùa xuân đã về; 

Một đôi bướm trắng, 

Phần phật cánh, bay đến với hoa.

Dịch thơ: 

I 

Ngủ dậy, mở cửa sổ, 

A, xuân về rồi đây; 

Kìa, một đôi bướm trắng, 

Nhằm hoa, phơi phới bay. 

                           Trần Lê Văn 

II 

Thức rồi, dậy mở cánh song, 

Chẳng hay xuân đã vừa sang lúc nào; 

Một đôi bướm trắng dập dìu, 

Nhởn nhơ vỗ cánh bay vào trong hoa. 

                                                 Đỗ Quang Liên 

Xuân nhật yết Chiêu Lăng

Tác giả: Trần Nhân Tông 陳仁宗

春日謁昭陵

貔虎千門肅

衣冠七品通

白頭軍士在

往往說元豐

Tì hổ thiên môn túc 

Y quan thất phẩm thông 

Bạch đầu quân sĩ tại 

Vãng vãng thuyết Nguyên Phong

Dịch nghĩa: 

Ngày xuân thăm Chiêu Lăng 

Quân thị vệ như hùm gấu, trước nghìn cửa đứng nghiêm túc, 

Áo mũ các quan đủ cả bảy phẩm; 

Người lính già đầu bạc còn đến ngày nay, 

Thường kể lại chuyện đời Nguyên Phong.

Dịch thơ: 

I 

Nghìn cửa, nghiêm tì hổ, 

Bảy phẩm, đủ cân đai. 

Lính bạc đầu còn đó, 

Chuyện Nguyên Phong, kể hoài.

                                       Trần Lê Văn 

II 

Lính canh ngàn cửa đứng nghiêm, 

Bảy bậc văn võ áo xiêm rạng ngời; 

Quan quân đầu bạc trắng rồi, 

Say sưa kể chuyện một thời Nguyên Phong. 

                                                          Đỗ Quang Liên 

Audience auprès du Mausolée Chiêu Lăng, un jour du printemps 

Devant milles portes, se tiennent sérieusement les gardes puissants, 

Avec des costumes de cérémonies, tout le mandarinat de sept grades, s’y présente. 

Les anciens officiers et soldats aux cheveux blancs sont encore sous les drapeaux, 

Racontent avec ardeur sans répit les exploits du règne de Nguyên Phong.

Traduit par Đỗ Quang Liên

Chú thích: 

Nguyên Phong (1251-1258) là niên hiệu cuối của vua Trần Thái Tông (1218-1277).

Ca trù: Trăng nước hữu tình

(Lời bài Hát nói Ca trù)
Tác giả: Đỗ Quang Liên

Mưỡu: 

Lá thuyền lướt giữa hồ xanh 

Ánh trăng mờ tỏ, bóng mình thực hư 

Xôn xao mặt nước gió đùa 

Ngỡ dòng suối Yến thời xưa đi đò…

Hát nói: 

Trăng thanh gió mát, 

Lá thuyền xinh nhẹ lướt giữa hồ xanh. 

Mảnh trăng vàng gieo ánh sáng lung linh, 

Khuôn Bảy mẫu mênh mông kho vô tận. 

        Nguyệt thủy phong hòa xao não ngận 

        Nhạc ca thi hội xúc tâm ba. 

Chợt bên tai văng vẳng tiếng cầm ca, 

Lời trăng gọi hay gió đùa xa lại, 

Tiếng xôn xao nước hồ vang vọng mãi 

Nhạc diệu huyền dìu dặt điệu Hương Giang. 

Giữa đêm hè bỗng thức dậy hồn sen, 

Lời ca đẹp quyện ngát hương quê nội. 

Ngỡ suối Yến, Hương sơn đò đi trẩy hội, 

Động lòng ai mát rượi mộng hồn xanh. 

Hồ thanh trăng nước hữu tình!

Ghi chú: 

Chữ Hán hai câu Thơ:

月水風和敲腦痕

樂歌詩會觸心波

Dịch nghĩa: 

Trăng, nước, gió hòa với nhau xao động vào vằn óc; 

Nhạc, hát, thơ hội lại làm rung động sóng lòng.

115. Thướng đốc học Phạm Hầu

Tác giả: Phạm Đình Hổ 范廷琥

上督學范侯

方塘淺浅水籬疎

督學先生課艺蔬

邑子近來謀改業

不知農圃較何如

Phương đường thiển thiển thủy li sơ 

Đốc học tiên sinh khóa nghệ sơ 

Ấp tử cận lai mưu cải nghiệp 

Bất tri nông phố giảo hà như

Dịch nghĩa: 

Dâng ngài đốc học Phạm Hầu 

Ao vuông nước lấp xấp, rào thưa, 

Thầy đốc học dạy trồng rau dưa; 

Người trong huyện gần đây toan tính chuyện đổi nghề, 

Chẳng biết nghề nông với nghề làm vườn khác nhau thế nào!

Dịch thơ: 

I 

Ao vuông nước cạn với rào thưa 

Thầy đốc dạy trồng luống cải dưa 

Người xóm gần đây toan đổi nghiệp 

Rồi ra vườn, ruộng sẽ ra mô? 

                                           Mai Hải 

II 

Nước ao lấp xấp, rào thưa 

Thầy Đốc khuyên dạy học trò trồng rau 

Đổi nghề người xóm bảo nhau 

Làm vườn, làm ruộng đằng nào khó hơn? 

                                                     Đỗ Quang Liên

Vô đề

Tác giả: Phạm Đình Hổ 范廷琥
無題
年來憔悴貧兼病
膏沐無心髮欲絲
何事紅樓脂粉侶
相逢猶自道蛾眉

Niên lai tiều tụy bần kiêm bệnh 

Cao mộc vô tâm phát dục ti 

Hà sự hồng lâu chi phấn lữ 

Tương phùng do tự đạo nga mi

Dịch nghĩa: 

Vô đề 

Năm lại đây, thật tiều tụy, vừa nghèo vừa bệnh, 

Chẳng để ý đến dầu bôi tóc, tóc sắp rối thành tơ; 

Việc gì mà bạn phấn sáp ở lầu hồng, 

Gặp nhau còn cứ tự khen là mày ngài.

Dịch thơ: 

I

Gần đây tiều tụy ốm và nghèo, 

Tóc rối tờ vò, lãng xịt keo; 

Bạn lứa lầu hồng son phấn gặp, 

Việc gì còn bảo bảnh bao nhiêu! 

                                 Đỗ Quang Liên 

II

Mấy năm nghèo bệnh xác xơ, 

Dầu thoa chểnh mảng tóc tơ tơ vò; 

Lầu hồng bạn phấn hững hờ, 

Gặp nhau còn cứ khen là: “xinh trai”. 

                                                       Mai Hải 

Nhiếp phát ngẫu thành trình nhất nhị tri kỉ

Tác giả: Phạm Đình Hổ 范廷琥

鑷髮偶成呈一二知己

乍聽兒童驚白髮

始知愁病誤青年

一緘憑語知心者

往事回頭合黯然

Sạ thính nhi đồng kinh bạch phát 

Thủy tri sầu bệnh ngộ thanh niên 

Nhất giam bằng ngữ tri tâm giả 

Vãng sự hồi đầu hợp ảm nhiên

Dịch nghĩa: 

Ngẫu nhiên thành thơ trong lúc cắt tóc, trình vài bạn tri kỷ 

Chợt nghe trẻ nhỏ sợ bạc đầu 

Mới biết bệnh sầu nhầm người trẻ tuổi 

Mượn phong thư nhắn với người biết lòng mình 

Việc đã qua, ngoảnh lại nhìn buồn thấm thía.

Dịch thơ: 

I 

Cháu nhỏ thường nghe sợ bạc đầu, 

Mới hay trẻ mắc bệnh ôm sầu; 

Phong thư nhắn với người tri kỷ, 

Việc cũ quay nhìn thấm thía đau. 

                                   Đỗ Quang Liên 

II

Vừa nghe trẻ nói sợ già,

Mới hay sầu bệnh thẫn thờ tuổi xanh;

Thơ một bức gửi tri âm,

Bao nhiêu việc cũ thương tâm chạnh lòng.

                                                               Mai Hải

Hy ngôn huynh lai phỏng tống biệt chi tác

Tác giả: Phạm Đình Hổ 范廷琥

希言兄來訪送別之作

送子京中去

悠悠思不堪

不知相訪後

曾否夢江南

Tống tử kinh trung khứ 

Du du tứ bất kham 

Bất tri tương phỏng hậu 

Tằng phủ mộng Giang Nam

Dịch nghĩa: 

Anh Hy ngôn đến thăm, làm khi tiễn biệt 

Đưa Bác từ kinh đi 

Nghĩ miên man khôn cầm 

Không biết sau chuyến viếng thăm này 

Bác thường có giấc mộng Giang Nam không?

Dịch thơ: 

I

Tiễn Bác vừa đi khỏi 

Thì tứ chẳng thể ngăn 

Nào hay sau chuyến ấy 

Từng có mộng Giang Nam? 

                               Lâm Giang 

II 

Tiễn chân Bác trở ra kinh 

Bâng khuâng tình tứ linh tinh khôn cầm; 

Không hay sau chuyến viếng thăm; 

Có từng đắm mộng Giang Nam chăng là? 

                                                  Đỗ Quang Liên 

Thanh ngọc huynh lai phỏng tống biệt chi tác

Tác giả Phạm Đình Hổ 范廷琥 

青玉兄來訪送別之作

握手與君別

悠悠心自傷

六年各湖海

雲樹空蒼蒼

Ác thủ dữ quân biệt 

Du du tâm tự thương 

Lục niên các hồ hải 

Vân thụ không thương thương

Dịch nghĩa: 

Anh Thanh Ngọc lại thăm, làm thơ khi tiễn biệt 

Cầm tay anh từ biệt 

Lòng man mác tự thấy thương mình 

Sáu năm trời đều ở nơi hồ hải 

Tình bạn bè mãi xanh xanh

Dịch thơ: 

I

Cầm tay anh giã biệt 

Xót xa tự thương mình 

Sáu năm thân hồ hải 

Bạn bè mãi nặng tình 

                        Kim Anh

II 

Nắm tay tiễn Bác lên đường, 

Xót xa lòng lại tự thương riêng mình; 

Sáu năm hồ hải lênh đênh, 

Tươi xanh luống phụ tấm tình tri giao. 

                                                   Đỗ Quang Liên

 

110. Tụng giá hoàn kinh sư

Tác giả: Trần Quang Khải (1241-1294) 陳光啟

從駕還京師

奪槊彰陽渡

擒胡鹹子関

太平須努力

萬古此江山

Đoạt sóc Chương Dương độ 

Cầm Hồ Hàm Tử quan 

Thái bình tu nỗ lực 

Vạn cổ thử giang san

Dịch nghĩa: 

Phò giá về kinh 

Bến Chương Dương cướp giáo giặc, 

Cửa Hàm Tử bắt quân Hồ; 

Buổi thái bình nên dốc toàn trí lực, 

Thì non sông này muôn đời dài lâu.

Dịch thơ: 

I 

Chương Dương cướp giáo giặc, 

Hàm Tử bắt quân thù; 

Thái bình nên gắng sức, 

Non nước ấy nghàn thu. 

                  Trần Trọng Kim 

II 

Bến Chương Dương đoạt giáo thù, 

Cửa hàm Tử bắt giặc Hồ hàng muôn; 

Thái bình cần gắng sức hơn, 

Dựng xây muôn thuở, núi sông huy hoàng. 

                                                     Đỗ Quang Liên 

Chú thích: 

- Trần Quang Khải tự Chiêu Minh, con trai thứ ba của vua Trần Thái Tông. Triều Trần Thánh Tông (1258-1278) ông làm Tướng quốc thái úy, tước Đại vương; Triều Trần Nhân Tông (1279-1293) thăng Thượng tướng thái sư. Trong hai cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông (1284-1285 và 1287-1288), ông là một trong những người đóng vai trò chủ chốt, tham gia trận phản công lớn ở Hàm Tử, Chương Dương, giải phóng thành Thăng Long. 

Ông còn là nhà ngoại giao có tài, nhà thơ tiêu biểu của văn học Thịnh Trần, có tập thơ Lạc Đạo, nhưng đã mất, chỉ còn lại 11 bài. 

- Chương Dương, nay thuộc Thường Tín, Hà Nội. 

- Hàm Tử, nay thuộc Khoái Châu, Hải Hưng;

- Thái bình tu nỗ lực, có sách ghi đương trí lực (當致力)